Projekt i wykonanie: Barbara Lenart
Krótki wykład treści ideowych projektu artystycznego prezbiterium w kościele p.w. Matki Bożej Dobrej Rady
W 21 rozdziale Apokalipsy św. Jana, ukazuje się apostołowi przemieniony wszechświat, a w nim Kościół, który w fazie ostatecznej jest Nową Jerozolimą, będąca przeciwieństwem Wielkiego Babilonu:
„I ujrzałem niebo nowe i ziemię nową, bo pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły, i morza już nie ma. I Miasto Święte – Jeruzalem Nowe ujrzałem zstępujące z nieba od Boga, przystrojone jak oblubienica zdobna w klejnoty dla swego męża. I usłyszałem donośny głos mówiący od tronu: «Oto przybytek Boga z ludźmi: i zamieszka wraz z nimi, i będą oni Jego ludem, a On będzie “BOGIEM Z NIMI”. I otrze z ich oczu wszelką łzę, a śmierci już odtąd nie będzie. Ani żałoby, ni krzyku, ni trudu już [odtąd] nie będzie, bo pierwsze rzeczy przeminęły»”. (Ap 21, 1-3).
Przytoczony tu fragment wizji św. Jana przypomina o celu życia każdego chrześcijanina, jakim jest trwająca wiecznie wspólnota z Bogiem. Zaprezentowany w Apokalipsie plastyczny obraz życia wiecznego, wzmocnionym został w swojej treści i formie w historycznym okresie rozwoju chrześcijaństwa, związanym z krucjatami. To wówczas odbicie Jerozolimy z rąk niewiernych stało się celem ziemskiego pielgrzymowania dla wielu ludzi przystępujących do pobożnych grup udających się do Ziemi Świętej. We wspomnianym okresie idea walki duchowej, praktykowanej w klasztorach, połączyła się z kulturą rycerską, składając się na świat wartości, z którymi identyfikowali się członkowie zakonów rycerskich. Z tej właśnie kultury życia pobożnego wyrosły formy świeckiego podążania ku doskonałości, czego wymownym przykładem jest napisany w 1503 roku przez Erazma z Rotterdamu “Enchiridionmilitis Christiani” (Podręcznik żołnierza Chrystusowego). Dzieło to pozostaje świadectwem tego, że w chrześcijaństwie kultura rycerska miała zawsze swoje wyróżnione miejsce. Widoczne jest to przede wszystkim w ewolucji rycerza chrześcijańskiego (mileschristianus), odnajdującego swoje powołanie w renesansowym modelu gentiluomo. Ten ostatni przeniesie najwartościowsze wzorce osobowe na współczesnego gentelmana odwołującego się w swoich postawach do cnót rycerskich. Żeńskim odbiciem rycerza chrześcijańskiego stanie się w kulturze Zachodu heroina chrześcijańska, prezentująca ten sam świat wartości i aspiracji, ale wzmocniony szczególnym kultem Bożej Rodzicielki oraz rozwojem samej mariologii, czego jednym z ważniejszych momentów będzie ogłoszony w 1854 roku przez papieża Piusa IX dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny.
Nowa Jerozolima zaprojektowana w prezbiterium obrazuje idealny świat wartości, do którego pielgrzymujemy. Jest jednak jednocześnie przypomnieniem, że osiągnięcie wiecznego szczęścia we wspólnocie z Bogiem jest możliwe jedynie przez codzienną walkę z własnymi słabościami i niedoskonałościami. Ta duchowa, a nieraz i fizyczna walka z przeciwnościami, zwłaszcza, kiedy na drodze staje nam własne ciało, nierzadko chore i ułomne, potrzebuje różnych form wsparcia. Dlatego też wspólnota wierzących, gromadząca się wokół wyróżnionego i najważniejszego elementu każdej świątyni chrześcijańskiej, jakim jest ołtarz, wspiera się wzajemnie na drodze do wiecznego szczęścia w Niebieskiej Jerozolimie. Na tym szlaku pomocą jest Matka Boża oraz święci będący orędownikami, ale także wzorcami osobowymi godnymi naśladowania. Relikwiarze z ich doczesnymi szczątkami umieszczone zostaną w strukturze zacytowanej plastycznie Nowej Jerozolimy, symbolizując świat zbawionych, do którego już należą.
Te podstawowe treści ideowe wyrażone są w plastycznej formie wystroju wnętrza kościoła, rozkładając akcenty zgodnie a teologią wielokrotnie powtarzaną w tekstach liturgicznych.
Wspólnota gromadząca się przy ołtarzu zwrócona jest w stronę Nowej Jerozolimy z Chrystusem Pantokratorem, ukazanym w centrum absydy. Po prawej stronie prezbiterium umieszczony zostanie obraz Matki Bożej Dobrej Rady, patronki świątyni. Jest to odwzorowanie XIX-wiecznego malunku zainspirowanego oryginalnym freskiem znajdującym się w kościele w Genazzano niedaleko Rzymu. Kult tego obrazu ma swoją głębię teologiczną, która nawiązuje do tradycji wyrażania istoty Boga poprzez nadawane mu tytuły. Podkreśla to w swoim dekrecie Ex quo Beatissima Vergine Leon XIII, który wprowadził do litanii loretańskiej wezwanie Mater Boni Consilii (Matko Dobrej Rady):
“Od chwili, gdy Najświętsza Maryja Panna przyjęła odwieczny plan Boży i tajemnicę Słowa Wcielonego […], zasłużyła również na miano Matki Dobrej Rady. Co więcej, pouczona żywym głosem Bożej Mądrości, tymi słowami Życia, które otrzymała od Syna i zachowała w swoim sercu, hojnie wylała je na bliźniego”.
We wspomnianym dekrecie znajduje się również odniesienie do epizodu wesela w Kanie Galilejskiej, podczas którego Maryja wypowiada ostatnie słowa przypisywane Jej przez Ewangelie: “Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie” (J 2,5). Jest to najdoskonalsza i jednocześnie najkorzystniejsza rada, jaką może Maryja dać człowiekowi. Wato też zwrócić uwagę na słowa Jezusa z krzyża, kiedy mówi do ucznia: “Oto Matka twoja” (J 19,27), zapraszając wszystkich chrześcijan do tego, aby jako synowie podążali drogą wskazaną przez Jego Matkę, doskonałą doradczynię.
Matka Boża Dobrej Rady jako doradczyni jest w szczególnej bliskości Tego, który sam jest Doskonałym Doradcą. Już Izajasz nazywa w swojej mowie proroczej Mesjasza – Dziecię, które ma się narodzić – Przedziwnym Doradcą: „Albowiem Dziecię nam się narodziło, Syn został nam dany, na Jego barkach spoczęła władza. Nazwano Go imieniem: Przedziwny Doradca, Bóg Mocny, Odwieczny Ojciec, Książę Pokoju (Iz 9,5).
Oprócz wezwania z litanii loretańskiej (Mater Boni Consilii) w elementach zdobień znajdują się także inne określenia, związane z kultem Bożej Rodziny, jak Familiarum Columen (Podporo Rodzin) umieszczone przy obrazie św. Józefa. Także w tym wypadku wezwanie zaczerpnięte jest z litanii do świętego. Obie inwokacje zwracają uwagę na historyczny moment w przeżywanych przez nas dziejach, odznaczający się głębokim kryzysem wspólnoty rodzinnej, wymagającej opieki i ochrony.
Na kryzys ten reagowały wybitne postaci współczesnej historii Polki, wyniesione na ołtarze. Dlatego na bocznych ścianach obok prezbiterium umieszczone zostaną wizerunki św. Jana Pawła II oraz bł. Stefana Wyszyńskiego. Pierwszy w swoim herbie umieścił zawołanie Totus Tuus (Cały Twój), natomiast drugi – Soli Deo (Samemu Bogu). Te przewodnie hasła sprawowanych posług są także drogowskazem dla wszystkich, którym bliskie jest całkowite oddanie Bogu w nieustannie prowadzonej walce przeciw nieprzyjaciołom człowieka. W kulturze chrześcijańskiej wyliczano wśród nich: szatana, ciało, świat, grzech i śmierć, ukazując często tych przeciwników w alegoryzowanych postaciach atakujących uzbrojonego rycerza.
Dumna ze swojej historii oraz swoich świętych Polska, w projekcie artystycznym prezbiterium odnajduje genezę wartości, z którymi jest kojarzona. Nośnikiem tych wartości jest jednak przede wszystkim Lud Boży gromadzący się wokół ołtarza. To on stanowi szczególne piękno Kościoła. Nawet najwybitniejsze dzieło artystyczne będzie zawsze jedynie tłem dla tego, co w przestrzeni świątyni jest najważniejsze – Eucharystii, sprawowanej przy stole Pańskim. Stąd też piękno dzieła sztuki obecnej w wyróżnionym miejscu, jakim jest kościół, może być zaledwie świadectwem aspiracji duchowych twórcy oraz jego zaangażowania w rozumienie treści przekazu wiary. Jeśli nie pobudzi do lepszego przeżywania własnego życia, będzie tylko czymś przyjemnym do oglądania. Dlatego modlitwa za uczynienie własnego życia piękniejszym niech będzie wyrazem zaangażowania w artystyczne dzieło upiększenia świątyni poświęconej Matce Bożej Dobrej Rady.
Pokój, który jest owocem doświadczenia prawdy, dobra i piękna, jest głównym celem pracy artystycznej przy prezbiterium. Kiedy zwrócimy wzrok na siedzącego na tronie Chrystusa, staną się bardziej wyraziste słowa zaczerpnięte z cytowanego na początku rozdziału Apokalipsy:
„I rzekł Zasiadający na tronie: «Oto czynię wszystko nowe». I mówi: «Napisz: Słowa te wiarygodne są i prawdziwe». I rzekł mi: «Stało się. Jam Alfa i Omega, Początek i Koniec. Ja pragnącemu dam darmo pić ze źródła wody życia” ( Ap 21, 5).
Opis techniki
Do zrealizowania zaplanowanego projektu zaproponowane zostały różnorodne techniki wykonania.
Prezbiterium
Ściany absydy w części nieba będą malowane. Tło pomalowane zostanie farbami, proponuje się farby firmy KEIM kryjące jako podkład i lazerunkowe. Gwiazdki płaskorzeźbione wykonane z gipsu, pozłocone prawdziwym złotem będą przyklejone do tła. Cześć malowideł we fragmentach, takich jak mniejsze anioły, twarze aniołów czy Chrystusa Pantokratora, zostanie przygotowana w pracowni na specjalnych elastycznych podkładach. Te fragmenty następnie przyklei się do tła a pozostałe części figur domalowane zostaną na miejscu z rusztowań. Techniki malarskie jakie zostaną zastosowane będą mieszane ale z dominantą farb na bazie spoiw Keima. Wszystkie aureole wokół postaci i niektóre detale zostaną pozłocone płatkami prawdziwego złota (zakładam stosowanie wyłącznie prawdziwego złota, nie jego imitacji. Tak więc w dalszej cześć tekstu słowo “złote”, “złocone” odnosić się będzie do tego szlachetnego materiału niezależnie czy aplikowanego w płatkach czy proszku.) Przewiduje się również zastosowanie kostek mozaikowych do dekoracji obrzeży szat Chrystusa i jego tronu.
Poniżej sfery nieba znajdować się będzie cześć wyobrażająca architekturę. Będzie ona pokryta malunkiem imitującym kamienne bloki i wykute w nich ornamenty, na fragmentach złoconym. Dolna część malowideł wykonana zostanie bezpośrednio na ścianie, natomiast nastawa ołtarzowa oraz górna część wyobrażająca mury wykonana zostanie w formie szaf zawierających wnęki, w których przechowywane będą relikwiarze. Szafy z przeszklonymi drzwiczkami, podświetlane od środka pozwolą na lepsze wyeksponowanie znajdujących się w nich artefaktów. Nastawą ołtarzową obuduje się istniejące już tabernakulum, a nad nim wprowadzi wnękę przeznaczoną na wystawienie Najświętszego Sakramentu, Krzyża z Ukrzyżowanym lub wybranego na dany dzień relikwiarza. Przy ścianie, po bokach antepedium ołtarza proponuję się umieścić płaskorzeźbione postaci modlących się rycerzy naturalnej wielkości. Pod wiszącymi szafami przewidziane są, wpisane w malowaną architekturę, siedziska dla księży i ministrantów.
Nawy boczne
W nawach, których tła zostaną pomalowane analogicznie jak w prezbiterium, znajdą się obrazy malowane na płótnie farbami olejnymi z detalami malowanymi proszkiem złota. Obrazy oprawione będą w ramy wykonane z litego drewna zdobione nakładanymi ornamentami z żywicy epoksydowej Araldit 36 SV malowanymi i złoconymi. Ponad obrazami zamontowane zostaną płaskorzeźbione i pokryte złotem o różnych kolorach wieńce podtrzymywanie przez płaskorzeźbione, pokryte polichromią i złoceniami postacie aniołów.
Ołtarz dedykowany Matce Bożej Dobrej Rady wyposażony zostanie również w lekko wysunięty od ściany stół ołtarzowy, którego antepedium zostanie wykonane z płyty marmurowej lub marmorino (jest to sztuczny marmur w którego skład wchodzi pył marmurowy i wapno zgaszone) zdobionej naklejanymi złoconymi lub polichromowanymi na fragmentach ornamentami z żywicy epoksydowej i materiału o nazwie Diplast, który jest syntetycznym gipsem imitującym wygląd i twardość marmuru.
Na stole ołtarzowym znajdzie się płaska nastawa zbudowana z płyt regipsowych, polichromowana, a przed nią szafka, rodzaj tabernakulum wykonana z drewna. W drzwiczkach z wyciętym symbolem maryjnym znajdzie się błękitna szyba, a wnętrze będzie podświetlane.
Przy tym tabernakulum posadowione zostaną pełnoplastyczne figurki aniołków wykonane z żywicy Araldit 36, polichromowane i złocone. Podobną techniką wykonane zostaną płaskorzeźbione anioły podtrzymujące ramę z obrazem.
Do realizacji figur i płaskorzeźb wybrana została żywica epoksydowa Araldit 36 SV gwarantująca trwałość, wytrzymałość na uszkodzenia oraz odporność na zmianę warunków wilgotnościowych i temperatury panującej we wnętrzu kościoła. Pozwala na zastosowanie na jej powierzchni kompatybilnych podkładów i farb spełniających podobne wymagania jak sama żywica.
Pozostałe wnęki ołtarzowe będą mieć wyposażenie skromniejsze ale wykonane analogicznie jak to w ołtarzu Matki Bożej.